विरागलाई

उपेक्षामा पारिनु हुँदैन विरागलाई

राम आविकास

कसैले भनेका थिए- भिम विराग, साहित्यमा भीम र सङ्गीतमा विराग हुन्। यी थोपा शब्दहरुले नै सारग बढि परिचय दिन्छ जस्तो लाग्छ- भीम विराग बारे। मैले यहाँ भीम विरागले के के लेखे र कस्ता कस्ता लेखे भन्ने विषयमा ब्याख्या गर्न खोजेको होइन।


मानौँ कोही ब्यक्ति जो भीम विरागसङ्ग भौतिक रुपमा परिचित छैन र प्रकाशित कृतिहरु ऊसङ्ग छैन भने उस्ले भीम विरागलाई दुई आधारमा चिन्ने प्रयास गर्छ १) इन्टरनेटमा सर्च गरेर २) मकवानपुरे साहित्यिक पत्र पत्रिका अध्ययन गरेर ।तर यी दुबै अवस्थामा विरागलाई बुझ्न सकिने प्रसस्त आधार छैनन्।

सौभाग्यवस इन्टरनेटमा विरागका  गाइएका गीतहरु, उनको मृत्यु खवर र उनको बारेमा छोटा परिचय सहितका फोटोहरु  पाइन्छन् तर दुर्भाग्यवश गजल, कविता, कथा आदि शाब्दिक रुपमा पाईँदैनन्। नेपाली साहित्यका 'भीम' का शाब्दिक रचना इन्टरनेटमा सर्च गर्दा जम्माजम्मी एउटा गजल र एउटा कविता भेटिन्छ भने नयाँ पुस्ताले 'भीम'लाई 'कमिला'को रुपमा पनि बुझ्न सक्ने अवस्था छैन। यस्मा कम्जोरी हाम्रै होइन र?!

भीम विरागलाई खोजिने अर्को तरिका भनेको मकवानपुरे साहित्यिक पत्र पत्रिकाहरुमा हो। यहाँ पनि उनको अवस्था दु:खदायी छ। मकवानपुरबाट निस्कने साहित्यक पत्रिका भनेर भन्न सकिनेहरु - झरना, सौरभ, कातृभूमि, अक्षरहरुको थुप्रै अङ्कहरु चाहार्दा पनि मुस्किलले एउटा/दुईटा लेख, कविता भेटिन्छन् - विरागका। मकवानपुरे साहित्यका पर्यायवाची बनेका भीम विरागलाई मकवानपुरका साहित्यिक पत्रपत्रिकाहरुमा शिला खोजे जस्तो खोज्नु पर्ने अवस्थाको भागिदार पनि हामी नै होइनौँ र?! 

त्यसो त भीम विरागलाई उनको जीवनको पछिल्ला केही वर्षहरुमा मकवानपुरका केहीले विरोध गर्न थालेका थिए। अझ भनौँ उनलाई साहित्यिक कार्यक्रमहरुमा वहिष्कार नै गर्नु पर्छ भन्ने सम्मका कुराहरु पनि सुनिएका थिए।कारण यत्ति थियो उनी 
महेन्द्रलाई मान्थे। महेन्द्रलाई मानेकै कारणले उनलाई, राजाको सिआइडी पनि भनियो।

विरागको जीवन इतिहासमा महेन्द्रले उनलाई पुनर्जीवन दिएको देखिन्छ। यो आधारमा उनले राजालाई मान्नु कुनै आपत्तिजनक कुरा हो जस्तो लाग्दैन। यस्ता कुराहरुको छानविन गरेर सही सूचना बाहिर ल्याउने काम पनि मकवानपुरवासी कै हो।यदि यस्तो हुन सकेन भने भीम विरागले कविता, कथा पनि लेख्थेर भनेर सोध्नेहरुको जमात बढ्न एक दशक पनि लाग्ने छैन। त्यसो त भीम  विराह सङ्गीत साहित्य कला प्रतिष्ठान, नेपाल पनि मकवानपुरमै छ। यस्ले वार्षिकरुपमा एउटा स्मृति सभा र पुरस्कार वितरणका कार्यक्रम वाहेक  भीम विरागका रचनाहरुलाई कसरी धेरै माझ पुर्याउन सकिन्छ भन्ने खालको त्यस्तो केही काम गर्न सके जस्तो लाग्दैन। यस्तो कार्यको सुरुवात अगुवाइ यही प्रतिष्ठानले गर्न सक्नु पर्छ। त्यसैगरी, मकवानपुरे साहित्यिक पत्र पत्रिकाहरु(त्रैमासिक, चौमासिक)ले आफ्नो हरेक अङ्कमा भीम विरागका विविध पक्षलाई समेट्दा पत्रिकाको स्तर घट्छ र?! हैन भने आफ्नै ठाउँबाट किन यति साह्रो उपेक्षित हुँदैछन्- विराग?!!
(Published. हेटौँडा टुडे दैनिक । १५ फाल्गुन ०६९ स्तम्भ- अविकाससङ्ग ५ मिनेट)